Istòria : 1065, assemblada de Tologes

Enluminadura del sègle XIII representant los tres òrdres : oratores, bellatores e laboratores

En 1965 dins la revista Viure numèro 3, Robèrt Lafont tornava rapelar la tenguda en 1065 de l'assemblada de Tologe.

L'assemblada de Tologes, nòu cents ans fa

Aqueste automne se celèbra l'anniversari de l'Assemblada de la Trèva de Dieu que se tenguèt dins lo prat de Tologes, al Rosselhon, prèp d'Elna en 1065, per lo tresen còp. En junh èra l'omenatge organizat per nòstre amie, lo Dr J.-M. Batista i Roca, e rendut per lo Parlament Britanic a aquela antica institucion catalanò-occitana. Ara s'alestís un omenatge catalan francés, a Perpinhan.

Eveniment força luènh de nosautres, se dirà. Luènh e vesin a l'encòp. Per lo comprene plan, lo cal plantejar aquí ont foguèt, sus aquel pendís montant de la civilizacion nòstra que se constituís. Sèm al moment que res encara a pas desseparat los Catalans e los Occitans dins lo fargament de son èsser istoric. L'art romanic dels dos bands dels Pirenèus pren consciéncia de sas virtuts de creacion, arquitectura e pintura. S'escrivon las primièras òbras literàrias nòstras, lo Boecis e aquela Cançon de Santa Fe, nascuda benlèu, entre 1033 e 1066, al ponch d'articulacion de tot l'ensems etnic que comença de s'acarar al mond, al pè del Canigó. Politicament las familhas feudalas s'enauçan al nivèl de la sobeiranetat e las populacions urbanas establisson un drèch nòu. Tot aquò jos lo signe d'una lenga nòva administrativa : occitan e catalan aparèisson dins las cartas latinas ; Ramon Berenguer promulga los Usatges de Barcelona entre 1058 e 1062.

Se ven de superar la granda paur de l'an mil e lo mite del finimond. Aquò o faguèt la glèisa dirigida per un papa occitan, Silvèstre II. Aquel monge d'Orlhac. Gerbèrt del sieu nom, estudièt a Vic de Catalonha, e de la sciéncia ailà aquesida al contacte de la civilizacion ispanò-arabica¹, ne saupèt pro per èstre causit coma mèstre de matematica de l'Emperaire Oton I, abans d'anar sèire sus la cadièra de Sant Pèire. Dins aquel temps d'angoissas un movement èra nascut per conjurar la paur sus un relarg al mens del viure uman, lo de la guèrra e de la patz. Primièra butada de consciéncia umanista, al concili de Lemòtges (994) s'establís un sistèma de manteniment de la patz ; se fa sagrament, laïcs e clergues, de respechar lo drech d'asil, los luòcs consacrats e se cèrca ja una patz universala, fondada en Dieu.

Mas se passa l'an mil. L'Euròpa crestiana alena d'aise. Pasmens lo projècte de patz universala es pas abandonat. Ven la matèria del Concili de Peitieus (1003). Alara aparèis la cara granda de l'Abat Oliba, Abat de Ripoll, de Sant Martin del Canigó, de Sant Martin de Cuixà, Avesque de Vic, fondator del monastièr de Montserrat. El, en 1021 e 1027, fa passar la Patz de Dieu, idéal en tira de venir mitic, al nivèl practic d'una trèva de Dieu : ordona que degun poirà atacar son enemic del dissabte al vèspre fins al diluns al matin. L'idèa foguèt enantida dins las annadas puèi : l'assemblada de Niça (1041), presidida per l'archevesque Rimbald d'Arle, fa començar la trèva al vespre del dimecres ; lo concili provincial de Narbona (1043), es tengut en preséncia d'Oliba ; un autre, a Narbona (1054) ajusta las trèvas de las festas religiosas.

Aital arribam a Tologes (1065) ont un esfòrç cap a l'establiment de las basis juridicas de la patz pòrta frucha. Aquela frucha de l'arbre de la civilizacion occitana es de pas desoblidar. Nos pertòca encara, de per tot çò que foguèt inventat de modernisme politic dins l'escasença : a Narbona en 1054 s'afortiguèt que la proprietat de l'òme del pòble èra inalienabla tan coma la del nòble (cavalièr), e se menacèt d'escomenge los qu'atacavan los mercadièrs. Aquelas formas primitivas d'habeas corpus dessenhan ja un libéralisme.

Del ponch d'amira catalan, lo fach a una autra importància. En 1068 lo poder civil (Ramon Berenguier) convòca una assemblada de Patz e Trèva ; en 1131 Ramon Berenguer III ne convocarà una autra dins son Palais. Aquela laïcizacion significa la naissença d'una assemblada del país – çò que seràn las Corts de Catalonha mai tard –, Corts de Lleida en 1214. Se nos referissèm a aquela darrièra data, vesèm que lo parlament catalan es mai antic que lo d'Anglatèrra, 1265².

Dins l'encastre occitan, cal senhalar las pachas de vesimança qu'enfortissián patz e trèva, tre lo sègle XI en Aquitània. D'aquí provenon las Lias de Patz pirenencas, que son de tractats federatius vertadièrs. N'avèm de còps la redaccion occitana. Es l'origin del federalisme catalan e de las vièlhas constitucions, la de Bearn independent, la qu'es encara viva en Andòrra.

Un bèl idéal, lo de la Patz sus tèrra, una projeccion realista e juridica dins lo viure costumièr, cossí pas vèire dins l'anniversari de 1965 lo signe d'una occitanitat que voldriàm n'ésser los fisèls ?

Robèrt Lafont

¹ D'unes (Lavallée) pretendon qu'anèt fins a estudiar. Es possible, es pas segur.

² J.-M. Batista i Roca fa remarcar per aquò : posterior al parlament d'Islàndia (938) e de l'illa de Man.