Sus las castanhas, un article de Robèrt Sauvezon de l'Ostal de la Castanha e del Castanhièr, a Sant Martin de Bobau en Losera dins l'Armanac de Mesclum de 2004.
La respelida de la castanha
Respelida de la castanha... Respelida de la Cevena... Respelida de la lenga d'Òc ? Lo títol es emfatic. Es permés de pantaisar. E pasmens i devèm crèire. Se l'òm parla de respelida - e dirai mai prosaïcament, de renovacion - de la castanhareda, es que dempuèi un sègle pauc o mens, lo castanhièr a pas jamai quitar de s'aborrir.
Aquò per tres rasons al mens :
- las malautiás : la “tinta” (encre) apareguda dins las annadas 1870, e lo “cranc” de la rusca (endothia) dins las annadas 1970 ; après 1870 un fum d'arbres foguèron tombats e las castanharedas matrassadas per lo “tanin”.
- lo cambiament de costumas alimentàrias de la societat : las castanhas se manjan pas tant coma dins los sègles passats, o coma encara a la debuta del sègle XX.
- l'exòdi rural.
De totas las plegas, aquesta darrièra es ben la pièger, que lo castanhièr a besonh de l'òme per perdurar.
Ont se pòt trobar de castanhièrs ? En Occitània : dins lo sud del Massís Central (Cevenas, Ardecha, Peirigòrd), en Lemosin, en Provença (Var subretot) e als entorns de las Pirenèus. Endacòm mai : Corsega e Bretanha.
Lo castanhièr es dich « arbre de civilisacion ». A permés de poder viure e mai de sobreviure a de populacions autre temps nombrosas, dins las tèrras siliçosas. Arbre prolific, s'a pas jamai procurat a l'estatjant la riquesa, almens es segur qu'al país de castanhièr se morís pas de fam.
De mai bailava tot : la frucha, lo bòsc per los paissèls, per las botas e la menusariá, las fustas per la carpenta, la bridola per los panièrs etc. e las fuelhas per la lichièra.
En Cevenas (Gard, Losera), lo castanhièr s'espandissiá al sègle XIX sus 35 000 ectaras e la sola produccion de las Cevenas de Gard (17 000 tonas per an) èra mai que çò que produtz ara tota la França. Mas la populacion èra nombrosa per lo trabalhar. S'èra establit un equilibri entre l'arbre e l'òme. Cal fòrça monde per se mainar d'aquelas espandidas importantas de castanhièrs e aquel arbre prolific lo rend plan en noirissent las populacions. Sus los 35 000 ectaras ont lo castanhièr existís totjorn en Cevenas, 1 400 al mai son encara entretenguts. Mas totas las castanhas son pas perdudas dins la natura que la salvatgina las manja.
Al jorn d'uèi, la produccion francesa (comercializada) es de 11 000 tonas, amb 1 400 per las Cevenas (Gard, Losera). Aquò basta pas e se ne deu importar 10 000 tonas.
Una politica nacionala es estada mesa en plaça per la renovacion de 5 000 ectaras dins los 15 ans que venon, çò que permetriá de provesir una bona part del tonatge qu'es ara importat. Aquò se farà per lo biais d'accions de renovacions de la castanhareda tradicionala : lo rebrondatge sevèr, l'empeut sus las sagatas de las socas ancianas, e tanben per la plantacion de varietats interessantas e novèlas. La tendéncia ara es de plantar o d'empeutar de varietats ibridas, primierencas e gròssas (per lo còp d'uèlh), de bon vendre sus los mercats, exportadas mai que mai dins los païses del nòrd.
Mas los Cevenòls vòlon aparar sas varietats tradicionalas (figaretas, pelegrinas, daufinencas...) benlèu mai pichòtas, mas doças e sucradas. Son las melhoras per las confituras, bajanas (castanhas assecadas) e farina. Aquò assegura una bona avalorizacion : lo calibre a pas mai d'importància, es lo gost que compta.
Lo castanhièr es de mai en mai considerat tanben coma productor d'environament e de païsatge tant per los ciutadans coma per los passejaires. Lo Pargue Nacional de las Cevenas es atentiu en aquel aspècte actual de la castanhareda. Es aquí una autra rason d'aparar las varietats tradicionalas que representan l'essencial d'aquel païsatge.
Per acabar, dirai que lo castanhièr es subretot arbre simbolic en Cevenas e dins los païses ont a totjorn demorat, mai que mai los païses de resisténcia, que siá aquela dels Camisards o aquela dels maquisards. Perque a totjorn assostat, aparat e noirit aqueles pòbles. E clavarai en citar mon amic Danièl Travier qu'escriviá dins la revista Causses et Cévennes (lo tèxte es escrich en francés e ne faguèri la revirada en occitan) : « Ben mai que l'arbre d'aur – l'amorièr - lo castanhièr demòra, amb lo protestantisme, lo testimòni màger per l'ensemble de las valadas cevenòlas. Ciment vertadièr del país, n'es devengut lo simbòl ; bòsc del brèç coma bòsc de la caissa ; bajanas noiriduras del còrs ; afachadas que se fasián a la velhada a l'entorn del fuòc ; amagatal dins un fust bornhut ; castanhals del « desèrt » coma del maquís, ont dins la clandestinitat, una comunautat s'es acampada, matrassada dins sa carn. Testimòni intim e ligat a l'istòria dels òmes, aquest castanhièr es ben aquel de la permanéncia de la « cevenolitat ». El tot sol ne pòrta l'essencial de memòria e d'identitat. »
Robèrt Sauvezon
