castanhas

Aliment emblematic dels païses occitans, la castanha.

En 2016 per Totsan la cronica occitana del jornal roergat Centre Presse s'interessava a la castanha, aliment emplematic dels païses occitans, matèria a provèrbis, expressions e cants. Çai-jos lo tèxt.

Temps de castanhas, temps de Totsants, temps del vin novèl o de la citra, temps d'auton... Aital va lo temps !

A ! las castanhas e los castanhièrs ! Lo castanhièr es dich pels especialistas « arbre de civilizacion ». A permés de poder viure e mai de subreviure a de populacions autre temps nombrosas, dins las tèrras siliciosas. Los joves, e mai que los joves, an de mal a imaginar que, abans las trufas, las castanhas an salvat de la fam Segalar e Roergue tot.

Lo castanhièr es un arbre prolific ; o dona tot : la frucha per començar, lo fust pels paissèls, per las barricas e los vaissèls e la menusariá, las fustas la carpenta, las quèrbas pels panièrs e las ansas de las banastas o de las panièras etc. e las fuelhas per palhar las vacas. S'a pas jamai procurat a l'estatjant la riquesa, almens es segur qu'al país de castanhièr se morís pas de fam.

Uèi lo castanhièr a de malautiás, mas coneis tanben una renaissença. E nos a laissat un fum de provèrbis. Per exemple : « Quand nasquèt, la castanha demandèt vin ». « Dètz e nòu castanhas, vint veirats de vin » ditz un autre provèrbi. Encara : « Fisatz-vos en castanhas caudas, vos petaràn dins la man ».

Una cançon disiá lo prètz dels castanhons : « A cinc sòus los castanhons ! Venètz ne quèrre, venètz ne quèrre. A cinc sòus los castanhons ! Venètz ne quèrre que son plan bons. » Una expression laissa comprene qu'òm se podiá batre per de castanhas, se castanhar... Una autra convida a l'abilesa o a la finochariá : « tirar la castanha », del fuòc plan segur... « Aver la castanha », es fenhantejar, çò que pòt far lo qu'a l'essencial... « Faire castanhas e vin doç » sinonim de far fèsta, far tampona, nocejar, far la nòça, ribotejar. Per clavar una devinhòla : « Qu'es aquò, qu'es aquò ? Borrut paire, negra maire e polida filhòta » (evidentament la castanha)...

La castanha nos a laissat tanben de noms : Castanh (castan), Castanet, Castanhièr (gnié), Castanheda (Castaignède).

E puèi, cal parlar de totas aquelas recèptas o biaisses de manjar las castanhas.

Lo mond es divisit en dos :

  • Los qu'aiman las castanhas rostidas e que se regalan de far una grelada, una grassilada o encara una brasucada. Directament sus la brasa del fuòc, o amb d'apleches fargats per cadun. Se pòt utilizar una padena traucada, una padena castanhaira, o pus simplament un forn de cosinièra... Sufís de plumar, desruscar o d'usclar las castanhas.
  • Los qu'aiman las castanhas bolidas, tetas coma se ditz, que se pòdon chucar (tetar), sens ceremonia e las pòdes tirar de la pòcha, aital, coma fasián los dròlles de l'escòla un còp èra.

Per servar las castanhas al delà de la sason, se coneissiá gaireben que de las manjar secas. Per aquò foguèron bastits los secadors. Aital se pòdiá manjar dins la sopa o lo lach auriòls, secons o castanhons.

Per èsser complets, calriá parlar de la farina de castanhas. De farina d'unes ne fasián per donar als pòrcs, mas dins d'autres endreches la farina s'utilizava dins la cosina, sovent mesclada a la farina de froment, per far pan, crespèls o pastissariás. Las recèptas mancan pas. Las castanhas o la farina van plan amb la carn o las fruchas del moment : noses, pomas o encara formatge o recuècha...

Bona castanhada ! (La castanhada es tanplan l'amassada de castanhas qu'un bon repais de castanhas)...


Suls rapòrts entre la lenga occitana e la lenga francesa

Langue d'oïl contre langue d'oc

En 1979 dins la revista Aicí e ara, Francés Pic presentava lo libre de Michel Baris, Langue d'oïl contre langue d'oc

Justin Bessou o cossí escriure la lenga nòstra (1903)

Civada coiola dins un camp de froment

Un tèxt de Justin Besson, testimoniatge preciós per saupre çò que cal pas far a l'escrich.

Los Païses Basses e Danemarc mandaràn a Ucraina de F-16

F-16C

Dimenge 20 d'agost de 2023, Mark Rutte, primièr ministre neerlandés, anoncièt que de F-16, avion de combat de concepcion estatsunidenca, serián mandats a Ucraina per los Païses Basses e per Danemarc.

Estudi : 'L'òme que èri ieu' de Joan Bodon e L'occitan coma metafòra

L'òme que èri ieu

Vincenzo Perez de l'Università degli Studi di Ferrara trabalhèt de 2015 a 2016 sul libre de Joan Bodon, L'òme que èri ieu.

Paulin Courtial : L'occitan conven perfièchament al ròck

CXK

En junh de 2022 Paulin Courtial èra en concèrt a Tolosa dins son numèro 89, lo jornal de la comuna, À Toulouse, presentava lo cantaire.