Tornam publicar çai-jos un extrach del libre Temps tres de Robèrt Lafont publicat a cò de Trabucaire en 1991. Lo tèxt es pagina 194.
L'autor discutís aicí lo rapòrt sovent conflictual que i a, entre : d'un costat la necessitat, per la salvar, de normar la lenga en situacion de diglossia ; e de l'autre lo desir dels locutors d'afortir una autenticitat, una identitat locala, via la lenga. Met en relèu la trapèla qu'aquel conflicte recaup.
Robèrt Lafont nos avertís : « lo poder d'Estat [aquí] tròba un terren favorable per enebir una recuperacion. »
Cossí recuperar la lenga
La vertat de la carrièra es lo mercat liure de las paraulas. Las comunicacions lingüisticas son bravament putassièras : escàmbian los recorses dels sistèmas en contaminacions gostosas. Aital vivon las lengas, es-a-dire que mòron a cada moment dins lor identitat per se'n far de nòvas, transitòrias. Lo pensament de la puretat es plan lo darrièr qu'an los passejaires ordinaris del brulhadís del lengatge, mèstres inconscients, mesconoissents, estraçaires, escampaires del tresaur de familha. Una boca dobèrta es coma una man traucada. Degun a pas jamai pogut arrestar aquel movement, aquelas illegalitats, aqueles desequilibris, que son la quita plus-valua de l'òbra que menam quotidianament per congrear lo sens amb las sillabas. Los policièrs del lengatge, academicians, pedagògs, se maineron e se mainan cada jorn de terrorizar l'usatge, de lo metre en tiradors de sistèma, e de reglar cada sistèma en autarquia. Mas lo besonh vital de parlar qu'a l'òme es pas un besonh de lenga.
Pasmens lo reglatge (la normativizacion) jòga un ròtle particular dins los cases diches de diglossia. Sus aqueles ponches, o frontièras, vertadièrament critics de l'escambi, se tracta pas pus de libertat mercadièra, mas al contrari d'una tirania qu'un sistèma sostengut n'aclapa e n'esclapa un sistèma abandonat. Lo mercat es farlabicat. A cada còp, se projectan dins un afrontament de parladissas una injustícia d'istòria, una usurpacion de poder social. Lo restabliment de la justícia demanda doncas lo retorn a l'egalitat de las armas. La nòrma, pels vençuts e pels ocupats del lengatge, es una esplecha de liberacion. Lo besonh de lenga, se nais, es aquí un desir liberatòri.
Abordam aicí lo grand problèma de la recuperacion d'una lenga dins l'us social. Se ne coneis plan las condicions. La remonta d'una situacion diglossica se pòt pa far sens levar l'usatge de la lenga sotmesa al nivèl d'una comunicacion normala, es-a-dire globalament sociala, dins un espaci sufisent per assegurar la normalitat. Aquò vòl dire qu'un sistèma comun deu èstre mes en foncion en dessús de l'esparpalhament dialectal e sota-dialectal, simptòmas de retard istoric e d'acantonament sociologic. Una territorializacion de contraofensiva sola pòt respondre a la desterritorializacion qu'opèra la lenga dominanta. Del meteis movement, lo sistèma dominat deu reconquistar los registres (en general los de la vida sociala dicha « auta » e los de la conceptualizacion abstracha) qu'a perduts.
La practica qu'avena d'aquela necessitat teorica es pas simpla, perque cal comptar amb una vertadièra resisténcia de l'estatut de dominància dins la consciéncia dels dominats. La diglossia s'apara a ela-meteissa. L'usatgièr s'encaprícia e s'encabra contra l'esclargiment que li es propausat. Soventes còps reprodutz l'ierarquia que condemna l'usatge sieu : aquò's lo comportament que l'escòla catalana de sociòlinguistica a definit coma autò-òdi. Aitan sovent, cèrca un refugi dins una subrevaluacion, a registres, de la lenga dominada : ela es capable de performància superioras a las de la dominanta dins l'expression dels sentiments pus interiors coma de las realitats corporalas inferioras, ela ganha en lengatge visceral çò que pèrd en lengatge d'intellecte. Se tracha aquí de fantasmas d'oralitat, mas tanplan d'escritura : una literatura abondosa, de còps força simpleta e flaca, mas de còps talentosa, se reclama en situacion diglossica del « geni del pòble », aquela trapela ideologica totjorn en plaça, quand n'es de besonh, per perlongar una inegalitat d'estatut social.
En mai de tot, la normativizacion se tusta al sentiment localista, el-metei subredeterminat d'ideologia populista e de mites d'autenticitat. Lo poder d'Estat i tròba un terren favorable per enebir una recuperacion. Mas se pòt pas ni mai ne far un mespretz abstrach.
Robèrt Lafont
