Tornam publicar çai jos un extrach del libre Temps tres de Robèrt Lafont publicat a cò de Trabucaire en 1991. Lo tèxt aquí presentat debuta pagina 198.
L'autor torna sus l'accion occitanista en Provença en 1991 e suls ans 1976-1981 que vei l'occitanisme dintrar dins lo famós « temps tres » ont l'accion de professionals de l'ensenhament e de la cultura ven remplaçar lo militantisme associatiu. Los títols son de Òc París.
La situacion en Provença
La situacion en Provença es per contra catastrofica. Un accident d'istòria foguèt qu'entre 1850 e 1854 la recuperacion, plan avançada, de la nòrma escricha, foguèt non pas sonque aplantada, mas si-ben reversada : lo Felibritge adoptèt una grafia de tipe francés que rendiá invisiblas la continuitat lingüistica dins la quita Provença e la plaça dels parlars provençals dins la dialectalitat occitana. La celebritat de l'òbra de Mistral, escricha dins aquel sistèma, sagelèt l'auvari. Encafornats après 1876 dins lor mistica pròpria, descargats de responsabilitats o de pensaments socials, los felibres acampèron dins l'aparament de l'identitat de Provença aital falsejada una carga enòrma d'emotivitat. Se podiá creire, fa detz ans encara, que los progresses de l'occitanisme esclairarián Provença sus sas tradicions autenticas e sus son avenir lingüistic. Mas ara lo conjonch d'empacha es gròs : a l'inexisténcia radicala d'una analisi istorica en çò dels felibres, a lor causida patrimoniala, ruralista, arcaïzanta e folklorizanta, s'ajustan lo non-engatjament dels poders publics, l'isolament relatiu de la region PACA (Provença-Alps-Còsta d'Azur) dins la prospectiva del Grand Sud, e naturalament la situacion ultra-minoritària dels autoctòns dins las ciutats grandas. Objectivament, la causa de l'aparament a rejonch l'evolucion demografica dins la fasi de liquidacion del provençal. Òm pòt pas s'estonar se dins l'occitanisme de Provença, el-meteis, nasejan las temptacions de replegament felibrenc, de localizacion de la nòrma. Coma totas las autras fasas de la diglossia, aquesta finala tròba sas convenenças ideologicas dins lo camp dels « manteneires ».
D'una amira pus larga, lo retard (o lo fracàs) del procès renaissentista al Miègjorn de França se rebat dins una immaturitat (n'i a pas gaire d'exemple comparable en Euròpa) de la consciéncia de recuperacion lingüistica. Mentre qu'en Catalonha e a las Illas, la nòrma catalana escricha e oralizada es ara plan establida, en dialòg positiu amb l'eiretatge dialectal e qu'a Valéncia una solucion transaccionala es estada trobada, los occitanistas trastejan encara. Lo sistèma grafic alibertin foguèt espandit dins las tres darrièras decadas, mas la seleccion morfologica que lo completa demòra en granda part una « letra mòrta ».
La despresa militanta de ans 1976-1981
Lo ponch sensible de la despresa militanta sus la societat lingüistica, es plan aquí ont en logica se deu trobar : dins los ans 1976-1981. En aquela entremièja estrecha, la pojada de nacionalisme e de populisme patetics afavorís dins lo quite IEO la desestabilitzacion de la nòrma e de replegaments localistas acronics, e mai fantasmatics. Lo gramatic se capita a l'encòp trabalhat d'un virus de regression e despossedit per d'escrivans tant apassionats coma incompetents, qu'intervenon al nom d'un « pòble » mitic.
Lo projècte occitanista èra a la risca de cabussar coma lo felibrenc, i aguèsse pas agut un fach nòu a partir de 1982 : la despossession dels militants en lor torn pel petit aparelh professional d'ensenhament e d'accion culturala que creavan l'ajuda ambigüa de l'Estat a las « lengas regionalas » e la pus declarada, lèu, de las regions.
Robèrt Lafont