Entrevista de Joan-Loís Blenet sus Calandreta. Publicada : dins lo Cahier Max Roqueta numèro 7 (2013, ligam) e sul site Calandreta.org :
*
« Li cal pas escopir sus l’occitan que s’apren a l’escòla, qu’a l’ora d’ara es tot çò qu’avèm... I a d’i venir e de lo praticar, e de lo faire viure e d’obrar per que de dròlles venguèsson fòrça coma se fai a l’ora d’ara amb las calandretas. » Max Roqueta dins una vidèo de Gui Langlois en 1998.
*
L’aventura Calandreta... la paraula a Joan-Loís Blenet :
Las calandretas, escòlas immersivas, laïcas, a gratis, associativas, de pedagogia Freinet
Las calandretas son d’escòlas immersivas - escòlas fins a la 6ena e collègis ara fins a la 3ena, e lèu licèu. Lo metòde de l’immersion resulta d’una reflexion pedagogica. Se ditz que i a tres foncions per una lenga a l’escòla : cal que siegue ensenhada, ensenhaira, e d’usatge. Mas dins la vida vidanta, las foncions van al revèrs : es d’en primièr d’usatge, puèi ensenhaira, e fin finala ensenhada. Per lo francés per exemple, l’enfant l’apren amb la familha e lo mitan que li parla la lenga, puèi òm li ensenha las causas de la vida, que lo fuòc crama, que cal se mesfisar del gas, etc. donc es ensenhaira, e fin finala, quand es mai grand, quand sap la lenga, òm li ensenha la lenga, de legir. Lo metòde pedagogic d’immersion es un metòde que vòl prene lo sens de l’apprendissatge normal, e en mèma temps, de metre l’enfant dins un banh de lenga, per compensar l’abséncia de lenga qu’avèm dins una societat perque nòstra paura lenga es una lenga sens papièrs en França, qu’es en lucha amb un Estat culturicidi e lingüicidi. Es un metòde pedagogic qu’es estat soscat, perpensat.
Las calandretas son d’escòlas o de collègis, e lèu licèus, que son dins la pedagogia Freinet, totas las calandretas. Dedins i a la pedagogia institucionala, es un corrent grand, dins la pedagogia Freinet, e i a de biais d’interpretar amb soplessa.
Son associativas, amb un ròtle fòrça important de las familhas, puèi que sèm associats per far escòla. Los que an lo contracte per lo projècte pedagogic, es l’associacion, es a dire de parents. Sèm en cogestion del projècte pedagogic amb los regents. Vòl pas dire que prenèm la plaça del regent, mas i a una cogestion amb cadun a sa plaça.
Calandreta es laïca e l’ensenhament i es a gratis. Après, lo mond pagan, coma dins totas las escòlas, la cantina, una escotison a l’associacion, las classas vèrdas… Son de fogals de vida per la lenga, per de que aquela es lenga d’usatge de l’establiment. E òm apren una lenga per una cultura, e cal far la cultura viva.
Lo vam de Calandreta
I a agut lo vam de las annadas 68-70 ont - es lo poèta occitan qu’aviá dich aquò - mème se las primièras escòlas immersivas son pas occitanas, èra dins tota aquela dralha : n’i a un qu’aviá dich : « :Avem decidit d’aver rason... » E al cap d’un moment, i a una generacion de mond qu’an dich : se nautres pensam que quicòm se deu far, o fasèm. Punt. Per exemple, per nautres, avem decidit de far de teatre, e de lo far aicí per de que pensàvem a l’epòca, e o pensam encara, qu’una societat deu far son teatre. Deu far sas representacions culturalas. A Montpelhièr, èra un desèrt cultural absolut : fasián venir Les Ballets Chadel e Les Galas Karsenty... Avem decidit de far. E per l’escòla, avem fait amb la meteissa mentalitat : au moment qu’avèm agut d’enfants en atge, nautres avèm pas demandat trenta ans a l’Estat de far. Avem dich : l’Estat fa pas, ditz qu’es pas possible, qu’òm pòt pas, e ben nautres anam lo far ! Aviam la legitimitat perque i aviá los Bascos qu’avián començat, los bretons avián començat dos ans abans, mai que mai sus aquela pulsion : i a besonh de quicòm, òm va far !
Nos dison qu’òm pòt pas far, nautres pensam qu’es quicòm d’util, donc i a pas de rason, e l’anam far. Sèm legitimes per aquò. Me rementi, totes los inspectors me disián : « Es pas possible ! Avetz pas lo drech ! » Aquò me davalava dessús, amb lor mesprés, me fasiá coma l’aiga sus un rit.
Perqué aquò s’es fait ? Ieu soi arribat a la Calandreta de Montpelhièr, èran en quincanèla, e aviái un enfant qu’aviá un an, voliái que i age una calandreta. Ai dich : « es pas possible, anam avançar e anam ganhar... anam far aquò per de que es intelligent e lo podèm ganhar, e avem legitimitat d’o far... » Après, çò que te raconta l’inspeccion, evidentament, son d’enemics, l’Estat es un enemic de la lenga. En general te dirà non, es pas possible. Ièr, èri al ministèri, lo tipe me ditz : « Monsieur, c’est très compliqué… » Li ai dich : « Mais, monsieur, si c’est trop compliqué pour vous de vous occuper de ces affaires, mais ne le faites pas ! faites des choses simples. Laissez la place et laissez venir des gens qui, voyant bien que la vie est compliquée, van ensajar de lo far. En Corsega, èra tan complicat, mas avetz trapat de lo faire. » Vaquí. La pulsion fondamentala es aquó. Es a dire : avèm decidit d’aver rason, sem legitimes per aquò far. Evidentament l’Estat serà contra, au melhor seguís las iniciativas intelligentas. Donc fasèm. Èra la dinamica del mond de « Avem decidit d’aver rason », e puèi lo mond, lo devèm cambiar, las annadas setanta, èra aquò. Çò que compta, es lo cambiar concretament : caliá de teatre, l’avèm fait, caliá d’escòla, l’avèm fait, aviàm besonh de collègis, l’avèm fait. Farèm lo Licèu. E la formacion dels mèstres, un establiment d’ensenhament superior, e ben l’avèm fait !
Escòlas bilinguas publicas e calandretas : concurréncia o complementaritat ?
Es un excellent omenatge del vici a la vertut. Lo vici, es l’Estat. La vertut, es l’iniciativa populara. Òm a un paquet de mond que se dison de gaucha, e que son contra las iniciativas popularas. Es la malautiá del moviment occitan, que las delegitima, que pensa que i a que l’Estat que deu aver l’iniciativa. S’es l’Estat qu’a l’iniciativa, es la dictatura. Las iniciativas, es coma lo drech : es fait per los faches, es a dire per la societat. Es la societat que bolega, e après, es la lei i ven. Es pas lo contrari.
L’Estat a fach de classas bilinguas per de que i aviá Seaska al País Basco, Diwan en Bretanha, e puèi per de que i aviá Calandreta. Tan melhor ! Nautres volèm far bolegar l’Estat, ieu estimi mai de classas bilinguas, emai se pensi que es pas pensat pedagogicament, mas es una enòrma avançada per rapòrt a çò que i a en general. Donc, evidentament qu’es una bona causa, pas sufisenta, pas pro bona, la bona es l’immersion.
Devèm demandar l’immersion dins lo servici public. Arrestar de dire que lo bilingua a paritat es l’immersion, es fals. Es coma per nadar, es pas per de que lo matin te banhas lo bas, e lo ser la tèsta, e après fas una reconstitucion al tablèu de çò qu’es de nadar. Non, per se banhar, se cal banhar tot entièr. Mas Calandreta se bat totstemps per que lo servici public avance, per que l’Estat siegue cambiat, perque la Republica fòrça imperfacha deu èsser cambiada, es assassina la Republica francesa, es culturicida. Nautres se batèm aquí dessús. E fasèm pas brica de reveréncia. Evidentament que nos cal de filièras bilinguas a paritat orària, qu’an fòrça dificultats, ont i a de guèrras terriblas entre los que fan francés e los autres, mas es una imperfeccion qu’es un progrès, nautres jamai sèm contra. Per contra, deuriàm èsser un pauc malinòts, lo fasèm un pauc en Aquitània, se concertam, lo mond de Òc-Bi nos dison : aquì seriá ben se Calandreta lançava un projècte d’escòla, coma aquò butarà. Se cal entendre : en comun, es la vision de l’Estat que devèm far recuolar. Cal prene las iniciativas e lo far bolegar. Calandreta, de qu’es ? Una ONG, que capita, en mai d’aquò, de cambiar le servici public, perque nautres, avèm los regents que son pagats per l’Estat, avèm delegacion de servici public. Per una part, pequeleta, cambiam un pauc lo servici public d’ensenhament en França, en Occitània almens. Òm a drech d’aver d’iniciativas per cambiar la vision oficiala. Soi pas per l’escampar, mas per la cambiar. E li far de tractaments rufes. Visca las classas bilinguas, mas nos cal trabalhar amassa, tot en dire qu’es pas un bon sistèma. En Corsega, i soi estat, e los Còrses i van venir e demandar l’immersion dins lo public. Perque veson que la generalizacion de las classas bilinguas es una causa que va pas pro per far de locutors.
Lo sosten de Max Roqueta
A la debuta, i aviá un pauquet de mond. I aviá, al moment de la creacion de Calandreta, la guèrra entre Lafont e Ives Roqueta qu’aviá impulsat sus Besièrs, e es Besiers qu’es vengut crear a Montpelhièr. Dau còp Calandreta, coma Ives Roqueta, qu’aviá butat per qu’aquò se fague a Besièrs, èra per, e lo disiá fòrt, tot lo demai èra contra. I a quauqu’un qu’es estat totemps fèrm, es Leon Còrdas, mas lo mond intellectual o universitari occitan avián una mena de condescendéncia per el. E avèm agut totstemps, e aquí tre la debuta, e nos es estat fòrça util, particularament a Montpelhièr, lo sosten de Max. Una bona part del mond de l’occitanisme de senèstra èra contra nautres, Lafont e companhiá per oposicion a Ives Roqueta. Lafont, qu’èra un òme intelligent, a cambiat d’a fons son vejaire amb lo temps. Es vengut un vertadièr sosten de Calandreta. Escriguèt de causas que nos son una granda ajuda. Quora bastiguèrem Aprene e l’ISLRF (Institut Supérieur des Langues de la République Française) per la formacion dels mèstres, nos donèt sa caucion d’universitari e foguèt un fondator.
Max, el, a sostengut l’iniciativa tre la debuta. Èri vengut lo veire per i explicar, li demandar lo sosten, tre la debuta. Per exemple, i aviá una subvencion qu’aviá decidit Frêche per la Calandreta, e puòi, coma i aviá agut fòrça tirs de barratge contra de la part dau camp occitanista, aquela subvencion decidida veniá pas. Contra aquel tir barratge, Max es estat determinant. A vist Frêche, li a dich que caliá sosténer. Avèm poscut passar aquel cap mercès a-n-el.
Es vengut dins las escòlas e nos a totstemps sostengut fòrt e mòrt, coma quand i aguèt de problèmas de local. E puèi a agut una intervencion mai que determinanta al moment del collègi. L’avem lançat per de que, en seguida d’una discutida amb Bayrou, ministre de l’educacion, Bayrou m’a dich : « ieu pode pas ajudar quicòm qu’existís pas ». Li ai dich : « lo collègi existís que l’anam dubrir a la rintrada » e el : « s’aquò existís, vau ajudar, e farai la contractualizacion dins l’an ». Avèm lançat a raspa, sabiái que l’anavi demandar, l’aviái un chic preparat, mas enfin, i aviá res de fait… Entre lo mes de mars e setembre, avèm tot fait.
Lo primièr collègi èra a Latas, dins un mas, justament a costat de l’endrech ont Leon Còrdas aviá son ortalada. E l’avèm fait alai, e la primièra annada, passam amb lo sosten de Bayrou. La segonda annada, caliá que lo conselh general nos ajude. E aquí, lo conselh general veniá de cambiar de man, en 99, passar de Saumade a Vezinhet, que voliá pas ajudar. Èrem el ras de la quincanèla, e aquí Max es estat determinant. Lo soi estat veire, a telefonat a Vezinhet, que l’autre a pas poscut far autrament que de li donar un rendetz-vos, e aquí sèm estats, Max e ieu. Es aquí qu’avèm tirat una gròssa subvencion per lo collègi. Es el que nos a permés d’aver la ligason amb lo conselh general, donc li sèm d’una reconeissença considerabla. Pus tard, ieu me rementi d’una fèsta de las micacolas, i aviá una fèsta amb los dos Max, Max Allier e Max Roqueta. Veniá quand i aviá de causas coma aquò, veniá dins las escòlas. E puèi es estat pairin tanben, quand òm a creat la formacion dels mèstres, de la còla dels calandrins, los que van venir regents. A la debuta, èra vengut rescontrar los escolans, parlar amb eles, e los veire, puèi amb l’atge lo faguèt mens. Dins las fèstas, veniá mai aisidament.
Problèmas d’ara...
Sèm a 3400 enfants dins 55 escòlas e 2 collègis per Occitània tota. I a tres problèmas : un, es un crèba-còr de refusar de mond d’en pertot, e de ne refusar fòrça ; de dos, trabalham per lo Rei de Prussa, perque fasèm d’enfants que son bilingues, e après i a pas de seguida dins lo segondari ; e tres, es talament desastrós dins lo segondari, qu’aurèm de mal de trapar de regents per Calandreta e per las classas bilinguas.
Ieu pensi que s’aviàm agut d’estrategias un pauc diferentas, seriàm pas dins lo desastre. Se i aviá pas de mond dins lo moviment occitan qu’anavam pas dubertament contra lo projecte de Licèu per Calandreta, au motiu qu’aquò geinariá l’Estat.
Dau mai i a de causas, dau mai s’ajuda ; dau mai i aurà de Calandretas, dau mai l’Estat serà obligat de far. Pensam pas, nautres, jamai, que remplaçarem lo fach que lo servici public e l’Estat devon bolegar. O l’ensenhament confessional… Al País Basco, en Bretanha, l’ensenhament confessional privat fa de bilingue. Tan melhor, es una bona causa...
Max, sus tot aquò, nos es estat un sosten fèrm e imbrandable, nos a sostengut a l’intèrne dau PS, del PS local e del PS nacional, per de que aviá d’intradas, nos a sostengut cap a Frêche quand i aviá de fòrtas pressions de l’autre costat que torpilhavan. I a doas tendéncias dins lo moviment d’òc : i a los que bastisson, que prenon d’iniciativas, e puèi i a los que torpilhan...
Perspectivas
Dins las perspectivas, òm a una dificultat, es que nautres, sèm d’imaginaires e d’inventaires de solucions : i a pas d’escòlas, las fasèm ; i a pas de collègi, o fasèm ; caliá imaginar una formacion de regents e de professors, l’avèm faita, avèm creat l’ISLRF, avèm creat Aprene ; caliá passar als Masters, avèm fach de Masters, ne fasèm, e de bons, en mai d’aquò. Donc sèm d’inventaires de solucions, mas que se petaçan amb de mejans que son pas los mejans que cal. Dau còp, sèm de mond que son dins los dorsièrs, que son dins lo silenci d’un travalh quotidian. Faire marchar una escòla, i a una obligacion : cal èstre dubèrt cada jorn, cal èstre dins las règlas, d’igièna, de seguretat, amb de personal format, pedagogicament, un fum de causas que te manjan una energia terribla. Dau còp, sèm de mond que son a imaginar, a trapar de solucions, puslèu que de cridar que i a de problèmas...
Se problematizam pas la lenga, es a dire, dire a la societat : i a un problèma, en far d’agitacion ; se fasèm pas aquò, per los politics, existissèm pas. Per de que los politics en çò nòstre, - a la diferéncia d’autres endreches ont l’ensemble de las compausantas del moviment breton tomban sus los elegits locals, e lor dison : es a tu de faire ; l’ensemble del moviment basc fa parièr ; parièr en Catalonha - en çò nòstre, non, l’ensems del moviment ditz als elegits : vos cal pas res faire ! sustot vos occupetz pas d’aquò, es l’Estat ! E i a una minoritat que ditz : si ! si ! es ton problèma… Nautres sèm a furgar talament dins los dorsièrs qu’òm a arrestat de problematizar. Los elegits an pas de politica per l’occitan dins son programa, dins sas prioritats. Tre qu’òm arrèsta de faire cramar la question, la question se pausa pas. I a que las questions que craman que comptan. A l’ora d’ara un objectiu n° 1 es de tornar problematizar. Es per aquò qu’avèm començat al mes de setembre a manifestar davant la DRAC per denonciar la direccion regionala e l’assassinat cultural. Devèm tornar dire : i a un problèma dins la societat que devèm reglar, que devèm tractar.
Devèm ganhar aquò dins lo 4 ans que venon, perque dins l’alternància, çò qu’aurem pas ganhat al nivèl legislatiu, lo ganharem pas. Pensi que çò que ganharem legislativament ara, i tornaràn pas dessús, d’abòrd per de que serà pas una prioritat, e puèi qu’auràn de mal, per de que es marcat dins la constitucion, es lo patrimòni de França. E nos servís, al contrari de çò que creson lo mond. L’argumentari per rapòrt als politics es : « òm a de lengas que son lo patrimòni constitucional de França, e voletz d’un biais etèrn jamai res faire ? » Ara, son dins una posicion flaca. Nautres, anem contunhar de trabalhar dessús. Se fa pas d’un còp, tot segur…
Que dises au mond que pensan que la question de las lengas es pas une prioritat ara ?
Evidentament, la majoritat del mond te dison aquó. Es a nautres de priorisar, e justament de problematizar la lenga. I a d’endrech ont capitan : en Bretanha, ven una prioritat per la region, e per los deputats, per tot lo mond. Çò qu’es fach dins Avairon, es d’ensajar que vengue mai una prioritat. La prioritat es quicòm de relatiu… Per lo govèrn, lo maridatge omosexual es una prioritat bèla, e tot lo mond sap ben qu’aumentarà pas l’emplec en França, mas an rason : i a de questions de societat. Òm càmbia pas l’economia, mas aumens ja qu’òm neteja l’ostal ! Per contra es una question de lo ganhar. Per aquò vaudriá melhor èstre dins l’unitat e d’arrestar de torpilhar las iniciativas que i a per ensajar de bolegar las causas… Los Còrses van aver un vòte de l’Assemblada per demandar la co-oficialitat del còrse. En Corsega, es una prioritat. Lo mond sabon que va pas cambiar la situacion economica mondiala. Mas dison : òm va viure, en esperant. O alara, òm va totes se suicidar perqué la crisi va durar ?
Escòla e teatre
I a un ligam. Fau de teatre en occitan, es mon trabalh, e m’ocupi d’escòla. I soi vengut per de que ai agut d’enfants. E puèi i a un ligam prigond : es la question de la representacion. Lo teatre es faire de representacion. Nautres, avem creat nòstra companhiá de teatre, se sèm dit : òm va trabalhar aicí per de que una societat deu far sas representacions. Una societat que pensa pas, que se pensa pas, es una societat que desmissiona de sa foncion de cervèla. E l’escòla es l’endrech ont i a las representacions las mai bèlas, puèi que la societat vòl se transmetre, e se transmet una representacion d’ela, e donc i a un prigond ligam entre los dos...
Joan-Loís Blenet
