Lo 19 d'octobre de 2013 se debanava a Albi lo primièr collòqui titolat : Una politica sociolingüistica per l’occitan.
Dins las revistas Lo Diari numèro 20 e 21, Miquèl Taiac rendiá compte d'aquel eveniment. Tornam publicar aquí çai-jos las siás contribucions.
Collòqui d’Albi : una politica sociolingüistica per l’occitan
Aquel collòqui es estat portat associativament per lo Centre Cultural Occitan d’Albigés, seccion locala de l’IEO e per la seccion Garona Nauta de l’IEO organizatriz del Festenal Occitània.
La vila d’Albi i portèt un sosten material important.
Se tenguèt lo 19 d’octobre darrièr, dins la sala de l’Athanor, jos la presidéncia d’Eric Forgues, director de l’Institut Canadian per las Lengas Minorizadas, e amb la participacion de Pierre Klein, autor d’obratges tractant en particular de l’identitat e President d’una associacion alsaciana de parents d’escolans, Filipe Lesgourgues, administrator de l’Institut Cultural Basc, Gui Mimart, administrator de la Federacion Interregionala dels Mèdias Occitans, Pèire Brechet, president de l’Institut d’Estudis Occitans, Joan-Loís Blenet, president de la Confederacion de las Calandretas.
Lo collòqui foguèt introdusit per Felip Bonnecarrère, conse d’Albi e cloturat per Joan Gasc, Vice-president del Conselh General de Tarn encargat de las questions occitanas. I participèt activament tant en sesilha plenièra coma dins las discussions en comission, Guilhèm Latrubesse, Conselhièr Regional encargat de las questions occitanas.
La coordinacion generala foguèt assegurada per Joan-Paul Becvort, Director de la seccion Garona Nauta de l’IEO.
Lo collòqui foguèt tanben sostengut per las associacions departamentala, regionala e federala de l’Institut d’Estudis Occitans.
Introduccion de P. Bonnecarrère, conse d’Albi :
Desvolopèt tres punts :
- Faguèt una presentacion de la vila amb d’un costat la dimension patrimoniala e d’un autre costat lo potencial universitari e pausèt la question de saber cossí irrigar aquel potencial amb la lenga e la cultura occitanas.
- Dins una descripcion del « quartièr cultural » de la vila, mencionèt lo doble axe entre la vièlha vila e l’universitat d’un costat, lo pargue Ròcaguda de l’autre, amb una juntadura sul novèl grand teatre en construccion ; l’Ostal Ròcaguda, dins aquel quartièr, es lo luòc dedicat a l’occitan, en memòria de l’Amiral de Ròcaguda e de son òbra per l’occitan.
- L’accion de la vila se concretiza per l’apevason a l’ensenhament : escòla bilingüa Ròcaguda e Calandreta e pel partenariat amb « Monsenh Albinet e sos amics » (lo C.C.O.A.). Se felicitèt del partenariat, per l’intermediari del C.C.O.A., amb lo festenal Occitània e son director, per acabar en demandant de proposicions per contunhar amb una dinamica suplementària.
Introduccion de G. Latrubessa :
S’atalèt a balhar las rasons justificant una politica sociolingüistica per l’occitan :
- aparar aicí lo patrimòni mondial de la diversitat culturala e lingüistica de l’umanitat ;
- l’occitan es un otís de desvolopament regional : las regions dinamicas son sovent las qu’an una fòrta identitat culturala ;
- favorizar lo ligam intergeneracional ;
- favorizar l’activitat culturala dins la region, « de tal biais de pas èsser redusit a una region de la banlèga parisenca, sens èime, sens identitat » ;
- collaboracion entre totas las collectivitats, al delà de lor color politica ;
- tirar cap a l’objectiu de 30 % de locutors d’una classa d’atge, critèri minimum per la subrevida d’una lenga segon l’UNESCO. L’enquèsta lingüistica facha i a qualquas annadas mòstra a l’encòp una enveja de mai de lenga e la perseguida de la desaparicion de l’usatge.
Autres participants :
Pierre Klein es aürós d’èsser en Occitània, qu’a en comun amb lo monde germanic l’escritura de la poesia cortesa europèa (trobadors e Minesanguers), puèi solinha umoristicament que se vei pus luènh dempuèi lo cloquièr de la catedrala d’Estrasborg que dempuèi la torre Eiffel. « Sèm enrodats de païses ont los girondins son en granda majoritat e los jacobins extrèmament minoritaris. » Dins aquestes païses, se trapa un autre desvolopament de la democràcia que los filosòfs apèlan l’union dins la diversitat.
Filipe Lesgourgues, dins la comparason entre situacions lingüisticas diferentas, reconeis que lo País Basc es pas perfèit, qu’es encara sulfurós, que i se sentís encara la podra. Regrèta qu’aqueste collòqui siá pas en bilingüe, amb revirada simultanèa per casques.
Pèire Mimart fa un rapid istoric de la FIMÒC e Pèire Brechet fa estat de la dificultat de coordenar las accions sus un espaci tant bèl, espandit sus mai d’una region : es necite de promòure una organizacion comuna d’aqueste espaci.
Expausat d'Eric Forgues
Situacion canadiana :
Eric Forgues se presenta coma sociològ de formacion. Sa preocupacion es l’estudi de las minoritats lingüisticas, en particular francofònas acadianas, tanben pels problèmas ligats a la governança comunautària, als procèssus d’innovacion sociala e partenarialas, als trabalhs de recèrca sus tot aquò.
L’Institut de recèrca sus las minoritats lingüisticas foguèt creat en 2002 pel govèrn federal e dotat d’un montant de 10 milions de dolars. L’Institut viu suls interèsses d’aquela soma per pagar sos fraisses de foncionament. Li cal completar son finançament per la recèrca de comanditaris per poder menar de vertadièrs trabalhs de recèrca, çò que lo mena a encontrar d’actors de terrenh.
Los aisses de recèrca principals son las arts, la cultura, la diversitat, l’identitat, la familha, l’enfança, l’educacion, tanben la vitalitat de las comunautats, la santat dins lo domeni comunautari (ofèrta dins la lenga).
Al Canadà, existisson tres nivèls politics : lo nivèl federal, lo nivèl provincial e lo nivèl municipal.
Lo Novèl Brunswick, la província ont viu, es la sola província canadiana oficialament bilingüa, çò qu’empacha pas l’Estat federal d’o èsser, dempuèi 1969.
Lo francés es sola lenga oficiala al Quebèc. Ça que la, i a de minoritats francofònas organizadas dins cada província. Vist que las províncias son largament autonòmas, las situacions juridicas i son fòrça diferenciadas.
En 1988, la lei sus las lengas oficialas cambièt : ara lo govèrn a l’obligacion de s’engatjar per assegurar lor desvolopament e lor espandiment. Dins aquel quadre, es necessari de desvolopar una accion constructiva e pragmatica, entre accion « collaboracionista » e apròchi pus revendicatiu ; l’accion « contra » pòt generar la tampadura d’unas pòrtas ; cal soscar al nivèl de las estrategias.
La necessitat d’una accion revendicativa, e de còps en justícia, es pr’aquò menada per d’organismes destinats a aquò ; d’autras associacions o fan tanben tot en trabalhant sus d’ofèrtas de servicis a la populacion.
Governança comunautària :
Al Canadà, se privilègia dempuèi las annadas 90 una elaboracion de l’ensemble de las politicas publicas que las concernisson après consultacion de las comunautats, que participan aital concretament a lor elaboracion. Al delà de l’oportunitat de participacion de las comunautats i a ça que la qualques efièches pervèrses : engranatge burocratic, pesantors al nivèl d’organismes que i son pas preparats, pesantors de trabalh e pesantors financièras.
Dins los espacis de discussion creats, los representants del govèrn participan en qualitat d’observators, las discussions son unicament al dintre de la societat civila. Ne sortís tota una planificacion comunautària somesa, puèi, al nivèl governamental. La dificultat serà de prioritarizar las proposicions fachas e de far las causidas estrategicas.
Tot aquò mena los actors a se parlar entre eles ; de per abans, cadun demandava al govèrn separadament : ara, i a obligacion de discussions comunautàrias, dins de forums de discussion.
Tot aquò correspond als concèptes del filosòf Habermas e a sos dos principis :
- racionalizacion de tipe estrategic : logica instrumentala ;
- racionalizacion comunicacionala : se parlar, crear de discussions.
Tot aquò se fa amb un Estat que se geina pas per orientar las causidas e que demòra fòrça present dins tot lo procèssus.
A una question sus las rivalitats intercomunautàrias possiblas, Eric Forgues precisa que lo procèssus de concertacion dins lo quadre de la governança comunautària se fa en l’abséncia dels anglofònes ; i a ça que la de relacions tendudas, de còps de manifestacions ostilas de lor part.
A una segonda question sus l’evolucion de las comunautats, Eric Forgues fa remarcar que i a, malgrat las avançadas governamentalas, un procèssus d’assimilacion de las comunautats pichonas. I a pr’aquò de milions de dolards d’investits : s’entend la critica que los organismes beneficiaris trabalhan fòrça prèp del governament canadian e que se cura un valat entre eles e la populacion. I a un dangièr que la populacion se desinterèsse del fach acadian, e que fague de causidas contra la cultura e la lenga, per de rasons economicas o de promocion sociala. Dins las províncias de fòrta minoritat (Novèl Brunswik, Oregon), la vitalitat es mai establa.
Tòrna sus la nocion de comunautat e de comunautarisme, per destriar, d’un costat la vision canadiana de la lenga dins sa comunautat e la vision francesa de la lenga al nivèl individual, associada a una vision prigondament pejorativa (comunautarisme). Al Canadà, la vitalitat de la lenga se mesura non pas per rapòrt als individús mas per rapòrt a la comunautat. La comunautat es pas sinonim de replèc sus se ; la promocion de la comunautat se fa pas contra l’identitat canadiana, tot se conjuga fòrt plan, a l’excepcion del Quebèc ont i a una volontat de separacion del Canadà.
*
Collòqui d’Albi : una politica sociolingüistica per l’occitan II
Pistas de reflexion sus l’avenidor d'Occitània : Eric Forgues
« Politica lingüistica o esquèma de desvolopament ? Es qu’aquò es trencat ? Politica lingüistica o esquèma n°2 » ? Forgues questiona los presents.
Per J.P. Becvort, l’esquèma es estat una avançada importanta, mas una politica lingüistica es quicòm mai que çò que vesèm. G. Latrubessa confirma.
« Donc second esquèma de desvolopament (represa de Forgues) ; tres nivèls d’accion son a considerar, mas la reflexion se deu far a l’escala del collectiu suls procèssus de reconeissença de la lenga occitana a un nivèl politic, al delà de l’esquèma. De costuma, una politica lingüistica se definís a l’escala del nacional. Es que la region es prèsta per menar a son nivèl una politica lingüistica regionala en l’abséncia del nacional ? I a tot lo trabalh que se pòt far amb la societat civila, lo mitan associatiu, tanben amb las familhas, dins l’esfèra privada.
« Quina fòrma de reconeissença vòl Occitània ? Qual es lo subjèct, quin es l’objècte de la demanda ? Un depend de l’autre : se lo subjèct, politic, es mal organizat o sofrís de pauc de vitalitat, la lucha per la reconeissença risca de balhar pas gaire de resultats ; una collectivitat fòrtament assimilada es dins una posicion frèula per faire de demandas culturalas e lingüisticas ; la reconeissença depend de condicions extèrnas, coma l’Euròpa o lo govèrn s’o vòl. La question es cossí afortir lo sentiment identitari occitan, cossí definir los mecanismes intèrnes que permeton de formar un subjèct politic, los organes de representacion d’Occitània. Qual parla al nom d’Occitània ?
« S’agís de clarificar lo ròtle de cadun, de reconéisser los interlocutors. D’unes elements de responsa se trapan dins l’enquèsta sociolingüistica de 2012. Que volèm far reconéisser : la lenga e la cultura, las personas que parlan la lenga o anar pus luènh e far reconéisser una comunautat ? Al Canadà, se parla mai de comunautat, aicí, s’agís mai de protegir la lenga, d’assegurar de dreches individuals a parlar la lenga o a recebre una formacion. »
Forgues cita aquí una frasa de Crestian Lagarda : « Es que la sola volontat individuala pòt far reconéisser son drech imprescriptible de non discriminacion en rason de sa lenga ? Pas segur ; per contra un collectiu es mai susceptible d’i capitar ; aquel collectiu es de fach, emai se lo mot es geinant dins sas connotacions, una nacion culturala ».
« Es donc pus aisit de far reconéisser de dreches individuals se los individus s’inscrivon dins una collectivitat ; coma siái sociològ, siái obligat de pensar l’individu dins sa societat (es un postulat) ; cal nuançar en ensagent de definir de quina collectivitat s’agís. D’aquí se pausa tota la construccion de la legitimitat : una question que se deu pausar sul terren, dins lo concrèt, dins lo long tèrme, al prèp de la populacion o dels partenaris, del govèrn ; balhi una citacion còrsa per mostrar qu’òm pòt èsser pron optimist sus l’evolucion de la legitimitat : « sus un periòd recent, dempuèi qualques ans, es incontestable que l’opinion còrsa a prigondament evoluït, las idèas ièr avançadas e defendudas pels sols nacionalistas an largament penetrat la societat insulària e fan sovent l’objècte d’un larg consensus. » Çò qu’es estat bon en Còrsa se pòt passar endacòm mai. »
Aquí seguís una intervencion pro longa de F. Lesgourgues que balha son vejaire sus la situacion lingüistica e sus las amenaças actualas sus las ikastòlas ; denóncia l’utilizacion a carga de certans mots : comunautarisme, balcanizacion, etnizacion, per los politics, la premsa o lo sistèma educatiu. S’agís de culpabilizar lo mond ; per el, l’objectiu demòra la basquizacion del pòble basc. A la fin de son intervencion, pausa lo cas de l’Irlanda, que sa lenga venguda oficiala es pas utilizada per autant.
Per ne tornar a l’esquèma que ven, es que es estat prevesit d’avalorar l’obtension dels resultats ?
Responsa de G. Latrubessa : l’esquèma tal que es es perlongat d’un an, de tal biais d’esperar la mesa en plaça de l’OPLO ; i a agut una primièra avaloracion de mièg parcors ; precisa, sus la question de las comunautats, que l’apròcha de la Region es una apròcha territoriala ; parla de lengas indigènas a considerar diferentament de las lengas de l’immigracion ; denóncia una volontat de tot emmesclar de la part de l’estat que parla de lengas de França ; trapa la denominacion de lengas minorizadas de la carta europèa mai confòrma a son apròcha territoriala. Constata que la lei francesa, qu’empacha de desvolopar de politicas comunautàrias, es d’un biais contornada per arribar a l’objectiu recercat de 30 % de locutors en occitan, çò qu’es un biais de comunautat de locutors occitans.
Forgues torna sus la question de l’avaloracion dels resultats per insistir sus l’importança de la recèrca, e de l’accès a las donadas :
« Al Canadà, l’Agéncia Nacionala d’Estatisticas inclusís l’usatge de l’ensemble de las lengas e de lor utilizacion a l’ostal, al trabalh. Aquò sembla plan mancar aicí (levat una excepcion en 1999). Aquò còsta car mas es indispensable per navigar pas « a vista ». En Acadia, s’es desvolopat un trabalh de recèrca seguit d’accions dins lo domeni de la santat ; aquò se pòt far se i a los finançaments necessaris, lo demai seguís.
« Caldriá tornar sus la question dels objectius del 1èr esquèma, far créisser lo nombre de locutors, afortir la coesion sociala e la personalitat regionala : es que cal gardar los meteisses o n’ajustar de novèls ? Quins procèssus se cal donar per respondre a la question ? Segur, los expèrts pòdon aver una idèa, melhor es d’anar veire la populacion.
« Se balhar una vision collectiva abans de parlar d’objectius. Es important d’envisatjar la lenga dins son contèxte cultural : se transmet pas solament una lenga, tanben una cultura e una memòria. Se cal demandar cossí se pòt far, a l’encòp cultura e lenga. Aquí una escasença de conscientizar los individus e los aprenents a la situacion e a la problematica lingüistica. Sus aquel objectiu, se cal demandar quin ròtle pòt jogar la familha (entre generacions), cossí se pòt encoratjar aquela transmission. Es un desfís que d'intrar dins l’esfèra privada, es benlèu pus accessible per los poders publics de crear d’espacis de proximitat socializants, per la transmission e lo manten de la lenga. Partir de çò fach aquí dessús e anar mai luènh en aprofechant de l’experiéncia passada.
« Cal renfortir los mecanismes de collaboracion entre los actors e apevar lo trabalh de las associacions cap a la populacion ; cal gardar lo ligam amb la populacion, s’aquel ligam es encara a desvolopar, lor cal balhar l’escomesa de s’exprimir, d’espacis de paraulas (ex : lo collòqui de uèi) tot en lor faguent comprene que çò que diràn serà pres en compte dins las discussions per l’elaboracion de l’esquèma. (Mai qu’una consultacion, una presa en compte).
« Cossí trabalhar ensemble, favorizar lo trabalh de collaboracion amb las associacions, trabalhar dins lo novèl espaci inter-organizacional (pluralitat d’associacions), tot aquò es un aprendissatge, o foguèt per nosautres, l’es estat per los organismes francofònes Acadians ; las condicions que favorizan lo trabalh inter-organizacional son la fisança, la transparéncia ; la dimension volontària obliga a un enquadrament que siá pas autoritari, o ierarquic. Cal aver una apròcha mai flexibla, mai sopla, que permete de responsabilizar tot lo mond, per que cadun pòsque interiorizar çò qu’es esperat d’el. Tot aquò demanda una division del trabalh, de las responsabilitats, una clarificacion dels ròtles e de las responsabilitats de cadun, una apròcha de gestion la mai clara e mai precisa e rigorosa ; cal tanben una dubertura a l’autre : emai se se trabalha per una causa comuna, fòrças realitats son viscudas a l’escala de cadun ; cal èsser sensible a las problematicas e als enjòcs viscuts per las autras associacions ; es d’aquí que se pòt establir lo dialòg e lo trabalhar ensemble.
« Los avantatges de la collaboracion son dins lo partatge d’expertisas e d’experiéncias, cadun amb son bagatge per lo profièch dels autres. I a un risc : a mai d’un, s’avança mens vite mas mai segurament ; emai se totes trabalhan pas dins la meteissa direccion, cal assegurar una coesion, una coeréncia entre las diferentas activitats d’un esquèma.
« Se cal mesfisar d’un certan neo-corporatisme, cadun arriba amb sos interès que deu defendre al prèp del governament ; aquí se pòt curar un valat de cap a la populacion ; i a un vertadièr dangièr. Tot aquò constituís un quadre conceptual per una soscadissa sus las estrategias e las accions collectivas de terren. Çò qu’es recercat es lo creis de la vitalitat, aicí 30 % dels locutors ; lo cal soscar dins un ensemble de contèxtes e es aquí tot lo ròtle que pòt jogar lo mitan associatiu. I a tanben l’espaci public que deu jogar un ròtle. Òm vòl tanben renfortir las identitats : per ieu, l’identitat, emai se la nocion es pròcha de la vitalitat, demòra quicòm de distinct e desseparat. Lo poder politic jòga tanben son ròtle dins tot lo procèssus.
« Torni a l’importança de l’organizacion comunautària : qual es pòrta-paraula, cossí se prenon las decisions concerniguent lo desvolopament d'Occitània, quina governança cal metre a l’escala de la societat civila, quins mecanismes se devon metre en plaça per prene las decisions ? S’èri occitanista, me pausariái aquestas questions per las annadas a venir, questions politicas, lo projècte qu’òm se vòl donar : question màger.
« Ai pogut participar ièr als trabalhs de l’estructura en plaça en Miègjorn-Pirenèus, lo Conselh de Desvolopament, l’Amassada ; cal tanben sustot pas desbrembar la populacion, la reflexion es bona pel Canadà coma per aicí. La SANB (l’Acadia del Novèl Brunsvick) per exemple compòrta dos forums, un de concertacion dels organismes acadians e un dels ciutadans. Quand se mena una activitat al nivèl del forum dels ciutadans, per principi, tota la populacion es convidada. Cal ça que la èsser acadian : los anglofònes, a mens d’èsser francofils, son pas convidats ; cal èsser engajats per l’idèa acadiana. Lo mond pòdon tanben exerçar un ròtle de cap als organismes que los representan, en siaguent membre o a travèrs las estructuras de membership qu’existisson dins aqueles organismes. Per ara la dificultat es que, se lo forum de concertacion fonciona fòrt plan, pren la màger part de las decisions, lo forum dels ciutadans reussís pas o a de dificultats per mobilizar l’ensemble de la populacion, çò que balha un certan desacrocatge dels organismes per rapòrt a la populacion.
« Conclusion. Rapèli los punts seguents : las activitats de transmission de la lenga, de la memòria e de la cultura que permeton d’afortir la vitalitat e l’identitat, l’importància de desvolopar los espacis de proximitat socializanta, lo besonh d'afortir l’estatut de la lenga en li donant mai de visibilitat al nivèl del territòri, de desvolopar las capacitats d’analisi de la vitalitat lingüistica (es per ieu un otís de trabalh important), de trabalhar amb los actors sus la planificacion. Pas oblidar de desvolopar una estrategia d’accion politica (pas necessariament al dintre de l’esquèma de desvolopament), parli d’accions politicas menadas dins un contèxte democratic (siái pas brica sul terren de las accions politicas violentas) per bastir la legitimitat de las demandas occitanas, per far reconéisser lo fach occitan e desvolopar d’aliganças amb los autres grops regionals ; deuriá i aver idealament un mecanisme de concertacion per desgatjar de posicions comunas sus la question de las lengas regionalas. »
Compte-rendut de Miquèl Taiac
