Renat Nelli (detalh de la cobèrta de la revista Aicí e ara de mai de 1982)
Après sa mòrt la revista Aicí e ara dins son edicion de mai de 1982 tornava publicar un tèxt de Joan Fourié consacrat a Renat Nelli.
Renat Nelli per Joan Fourié
Dins la seguida de la setmana d'omenatge de novembre de 1980, a l'iniciativa del Cercle occitan de Carcassona, l'Institut d'Estudis Occitans, amb l'ajuda del Centre nacional de las Letras, ven de publicar, dins la colleccion Messatges, l'Òbra poetica occitana complèta de Renat Nelli. Dins aquel gròs volum de 323 paginas, son recampats totes los recuèlhs de l'autor pareguts dempuèi quaranta annadas : Entre l'espèr e l'abséncia (1942), Arma de vertat (1952), Vespèr e la luna dels fraisses (1962), Beatrís de Planissòlas (1971), Per una nuèit d'estiu (1976), Òda a Montsegur (1977) e un manat d'autras òdas e poèmas, dont una bona partida èra inedita. Coma se aquel ritme de publicacion obeïssiá a las impulsions d'un cicle decadari volgut per qualque cosmogonia misteriosa, plan dins le sentit de Renat Nelli.
Per le simple legidor, o cal reconéisser, la poesia de Nelli es quicòm de pas tròp aisit, emai d'un pauc afastigós, tròp claus, que desrota e fa un chic paur. Joan Larzac, dins son prefaci, a trapat le desnosador quand escriu : « Longtemps creseguèri que la poesia de Nelli èra dificila. Aviái tot simplament lo tòrt de creire que la caliá comprene. M'enganavi. Tant auriái volgut voler comprene la vida, la mòrt, l'èstre, lo neient, que l'inspiracion de Nelli i se mòu coma al sieu dins los païsatges de la pus nauta pensada filosofica. Païtsages pasmens, ren de mai, coma aqueles qu'estructura son agach somiaire al contorn de qualque camin. »
Mas vòli pas aicí charrar de la poesia de Nelli, mostrar sa riquessa e son originalitat. Es tot un libre – una tèsi per exemple – qu'i caldriá consacrar tant aquel aspècte de son òbra literària ten de prigondor e de resson dins una amira universala. Sos païsatges son nuèit o solelh, aiga e fòc, ombrina e clartat. A cadun de trapar la clau per dintrar dins lo tablèu. Mas sovent les dralhòls son plan amagats...
Digús ne discutís pas, Nelli es un grand poèta ; es tanben un filosòf, un istorian, un etnològ, un professor, un mèstre aimat, qu'a pastat e marcat generacions d'escolans. Mas Nelli es avant tot un òme. Es d'aquel òme que m'agradariá de parlar un bricon.
Çò que vesètz en primièr quand vos entretenètz amb Nelli, es son agait negre virat cap al mond, son immensa, son inagotabla, sa ferotja curiositat. Òm sentís que, dins un bategament de parpèla, a quitament fait le torn de la planeta, per pas dire del nòstre sistèma solar. Aquela perpetuala curiositat, que le rosega tal un poison enrabiat, se trapa apielada sus una intelligéncia plan cavilhada, d'una finessa fòrça intuitiva, e sus una sensibilitat a flor de pèl, qu'a remplaçat la sang dins sas venas. Nelli es una interrogacion viventa e sos uèlhs vos parlan tant mai que sa boca.
Dempuèi un detzenat d'ans que coneissi Nelli, l'ai pas jamai vist mut davant un subjècte, qual que siágue. Los mai reborsièrs, los mai reguèrgues e, perqué pas, los mai pintoresques, son eles de segur que l'apassionan e qu'i fan pausar las questions las mai interessantas. O cal plan dire, intelligéncia e curiositat son servidas per una memòria estonanta, ont las referéncias son a lor bona plaça e gisclon tal un laucet traucant las nivols. Aquí avètz Nelli, òme de sapiéncia alargat sus l'univèrs, que la bavardisa escana pas e que, sempre un sorire maliciós al caire dels pòts, vos gaita, vos compren e dejà camina, plan naut e plan luènh.
Quand vos dobrís sa pòrta – e Dieu sap se o fa sovent – Nelli vos dobrís tanben lo reialme infinit de son èime creatiu. Aima la charradissa, desvolopar idèas, explicitar teorias sieunas. Aima le contacte uman, subretot amb los joves, quand an al còr la fe del conquistaire. Aima l'escambi, lo rescontre e se congosta dins un ròtle de cristallizator, de revelator puslèu. Sa set de coneissença e lo prusiment de sa curiositat, son remirable eclectisme tanben, vos tòcan l'anma e vos esbleugisson. Lo beluguejadís de son intelligéncia vos pren dins los raisses de sa seduccion verbala, a reng d'una amistat que se balha simplament, sens rondinejar e sens rèire-pensadas. Nelli s'arregala de secret, mas beu que de clartat.
Sabi que n'i a, mai que mai dins los mitans occitanistas, que descridon Nelli e le critican d'unes còps d'un biais gaire borgal. Lo dison conservator, despassat per los eveniments, tròp engabiat dins sa torre d'ivòri, traita a l'engatjament d'un còp èra, rebondeire de la lenga d'òc e que te sabi encara. La sortida, i a qualques annadas, de son famós libre Mais enfin, qu'est-ce que l'Occitanie ? i valguèt un ventàs remosegant d'asirança. Lo Felibritge lausengèt lo realisme de son analisi, son objectivitat e, en 1981, i fiquèt le Grand prèmi de literatura de Provença.
Los occitanistas, lo primièr estabosiment passat, cridèron a còr-crebat e diguèron que s'agissiá aquí del cant darnièr d'un autor en mal de renovelament que lo vielhum començava d'aclapar. Puèi, doçamenton, los uèlhs se dobriguèron e fòrça gents de bona volontat comprenguèron enfin çò qu'aviá exactament volgut dire Nelli, mème se, mai d'un còp, i èra anat un pauc fòrt.
A 76 ans, la pensada de Nelli corrís totjorn e capita al rescontre dels problèmas e de las idèas del mond modèrne, çò que l'empacha pas de contunhar a s'arrapar als mites e d'aver un gost marcat per las sciéncias ditas parallèlas. I es pas estrangièra tota manifestacion ont grelha l'imaginari uman. Fin finala, cresi que çò qu'agrada lo mai als joves de uèi, dins l'accion e los libres de Nelli, demòra son anticonformisme intrinsec, son buf plan enrasigat dins l'actualitat, son originalitat prigonda, l'art coladís de son analisi e la vision que se fa tant del passat que del mond contemporanèu.
Quand estudiants de 18 o 20 ans venon, generalament l'estiu, veire Nelli a Carcassona o a Boissa, an pas l'impression, cresi, de far unicament un romavatge o de visitar un mèstre copat del present. Se venon abeurar a una font, rescalfar al solelh d'un esperit sempre dobèrt a la vida vidanta, s'esclairar a las belugas d'una anma d'elèit. Atison lo fòc de lor passion al revolum de sa paraula e al mirgalhadís de son òbra. Atal vesi Nelli, e cresi pas de tròp m'enganar.
De sas originas florentinas a gardat l'amor de la beltat e lo socit de la convivéncia. Fugís la mediocritat e s'alassa pas d'anar a l'endavant dels autres. Sa quista a pas cap de fin e aquela recèrca permanenta – anavi escriure : aquela comunion – es de segur la justificacion de sa vida e la volontat de son engenh.
Joan Fourié
