Ops ! Que de òm !
Un article de Patrici Pojada dins la revista Lo Diari (numèro 14, junh de 2012) sus l'emplec en occitan de l'indefinit òm.
Un òm que se pòt evitar
S’ausís plan sovent l’indefinit òm ont lo francés emplega precisament on.
Ex. : « òm a pas jamai vist aquò » (quitament « òm a jamai vist aquò ») (francés : on n’a jamais vu ça) ; « òm dintra e òm se lava las mans » (francés : on entre et on se lave les mains).
Òm existís plan en occitan mas cresi que son utilizacion exagerada es deguda a l’influéncia del francés. En efièit, se òm es occitan (existís tanben en catalan hom), la lenga d’òc possedís mai d’un biais, que los occitanofòns sabon emplegar, per fargar de frasas ont lo francés utilizariá solament lo pronom on. Podèm distinguir qualques torns.
Primièr, e fòrça usat, l’emplec de la primièra persona del plural, plan mai requist se lo que parla es concernit per l’accion. Atal se dirà :
- jamai avèm pas vist aquò ;
- poirem pas venir la setmana que ven ; aqueste enonciat se pòt rendre en francés per : on ne pourra pas venir la semaine prochaine coma per : nous ne pourrons pas venir la semaine prochaine ;
- podèm totjorn somiar (francés : on peut toujours rêver).
Un autre biais utilizat frequentament es l’emplec de la tresena persona del plural (dins aqueste cas, cal sovent ajustar un pronom) :
- li raubèron los papièrs (francés : on lui a volé les papiers) ;
- nos panan (francés : on nous vole)1;
- m’an pres lo capèl (francés : on m’a pris le chapeau/on a pris mon chapeau) ;
- a ieu m’an pas dit tot aquò (francés : on ne m’a pas dit tout cela) ;
- vos o an dit ? (francés : vous l’a-t-on dit ?) ;
- dison que lo can li a escapat (francés : on dit que son chien s’est échappé).
Se pòt, dins qualques cases, emplegar la segonda persona del plural, mas aqueste biais pòt menar de confusions :
- lo copariatz amb un cotèl (francés : on le couperait avec un couteau)2.
R. Teulat ajusta que las viraduras francesas del tipe « Alors, monsieur, on se promène » utilizarián la segonda persona del plural en occitan : « Alara, l’òme, vos passejatz ».
La segonda persona del singular es plan mai familiara :
- i manjas plan dins aquel restaurant ? (francés : est-ce qu’on y mange bien dans ce restaurant ?).
Enfin, çò benlèu mai frequent es l’emplec de la tresena persona del singular (forma pronominala unipersonala), de còp del plural (forma acordada), precedida pel pronom reflexiu se. Dins la frasa francesa escrita çai-sus (on n’a jamais vu ça), l’indefinit on es lo subjècte e ça complement, mentre qu’en occitan amb lo reflexiu se, es aquò que ven subjècte (jamai s’es pas vist aquò = aquò s’es pas jamais vist). Dins d’autres cases, lo subjècte es pas exprimit : « se canta, quand fa solelh” (francés : on [subjècte] chante quand il fait soleil). Atal podèm aver la forma pronominala unipersonala « se ditz de causas falsas » o la forma acordada « se dison de causas falsas » ont « de causas falsas » ven subjècte3.
Los collectius (la(s) gent(s), lo mond(e)) pòdon correspondre a l’indefinit francés :
- lo monde o dison (francés : on le dit) ;
- lo monde sèm pas de salvatges (francés : on est pas des sauvages).
Fin finala, e contràriament a la costuma presa pro recentament, l’occitan emplega plan pauc òm. Encara qu’incluga la persona que parla, lo sens de òm es especificament indefinit e se poirà far servir per exprimir las generalitats del tipe : « çò qu’òm pòt pas far, òm o daissa” (que se poiriá exprimir d’una autre biais) mentre que direm « çò que poguèrem far ièr, o poirem far un autre còp » (francés : ce qu’on a pu faire hier, on pourra le faire une autre fois).
Patrici Pojada
Nòtas
1 Exemple trait de R. Teulat, Mémento grammatical de l’occitan référentiel, Cap e Cap, 1976, p. 60.
2 Exemple utilizat per R. Teulat, op. cit., p. 60.
3 Exemple de R. Teulat, op. cit., p. 60.
